Camilo José Cela was tot zijn dood in 2002 een bekend figuur in Spanje met tv-optredens en columns in kranten. Zijn bekendheid dankte hij aan zijn auteurschap, waarvoor hij in 1989 de Nobelprijs voor Literatuur toegekend kreeg.
Cela is van origine een Gallego, geboren in Galicie. En zo heeft Galicie iets wat Nederland niet heeft en Belgie slechts éénmaal in 1911 wist te ontvangen, namelijk een nobelprijswinnaar voor literatuur.
Cela is een hele meneer in Spanje. Zijn complete naam luidt: Camilo José Manuel Juan Ramón Francisco de Jerónimo Cela Trulock. Maarliefst 6 voornamen, waarna de dubbele achternaam volgt zoals gebruikelijk in Spanje. De vader van Camilo José – dat was zijn roepnaam – heet Cela en was Spaans. Aan zijn moeder dankte hij de achternaam Trulock. Geen gebruikelijke Spaanse of Gallicische achternaam. Zijn moeder kwam dan ook uit Engeland.
Camilo José Cela werd geboren in 1916 en overleed in 2002. Tijdens de bloei van zijn leven was de Spaanse burgeroorlog, de Franco-tijd en de terugkeer naar de monarchie. Cela maakte dit allemaal van dichtbij mee en deze politieke ontwikkelingen hadden flinke invloed op zijn leven.
Cela en Galicië
Camilo José Cela werd geboren in Galicië. Om precies te zijn in het gehucht Iria Flavia. Dat is waarschijnlijk geen plaats waar je eerder van gehoord hebt. Dit gehucht licht vlak voor Padrón, bekend van de Pimientos de Padrón. Dit is in de Rias Baixas, je komt er voorbij op weg vanuit Santiago de Compostela.
Cela heeft slechts zijn jeugd in Galicië gewoond. Tot zijn 5e woonde hij in Iria Flavia, daarna verhuisde het gezin naar Vigo waar ze 4 jaar woonden. In 1925, toen Camilo José 9 was, verhuisde het gezin naar Madrid om daar te blijven wonen.
In zijn boeken komt Galicië later in verschillende vormen weer terug.
De boeken van Camilo José Cela
Op zijn 26e publiceert Cela zijn eerste boek De Familie van Pascal Duarte. Het wordt direct een succes. Kenmerkend aan de boeken van Cela is dat ze schuren met autoriteit. Bij zijn eerste boek krijgt hij direct kritiek van de kerk, een machtige instantie in zijn Spanje, die een tweede uitgave zelfs verbood.
Later krijgt Cela problemen met het Franco-regime wanneer hij zijn boek La Colmena (de Bijenkorf) publiceert. Dit boek groeit uit tot zijn bekendste boek. Cela’s stijl van schrijven is controversieel waardoor het reactie van autoriteiten zoals overheid en kerk oproepen. Zijn stijl is ook eigen. Zijn boeken kenmerken zich door scherpe dialogen die de boventoon voeren in zijn boeken. In de dialogen zit de kracht van zijn literatuur. Cela schrijft geen boeken van A tot Z met een duidelijk plot. De dialogen maken de boeken vermakelijk.
De verhalen van Cela die ik las, heb ik ervaren als heel intens. Er is continu gesprek, het verhaal springt zomaar over op een ander gesprek. In zijn boeken is geen duidelijke rode draad en een plot, hierdoor zijn ze wellicht minder toegankelijk. Het lezen vergt soms enige concentratie, maar daar krijg je wel wat voor terug. Een boek van Cela lees je – ik in ieder geval – dan ook niet in één ruk uit, maar als een goed glas whiskey waar je steeds kleine slokjes van neemt die je je uitstekend laat smaken door de rijkheid van smaak.
In zijn gehele carriere publiceert Cela meer dan 50 boeken, zowel romans, poëzie als reisgidsen. Enkele daarvan zijn ook naar het Nederlands vertaalt. Hieronder een drietal dat eruitspringt in zijn oeuvre.
De familie van Pascal Duarte (La Familia de Pascal Duarte, 1942)
Het eerste boek en de doorbraak van Cela in 1942. Een boeiend boek en niet voor niets succesvol. Het is de geschiedenis van een arme, primitieve boer die ter dood veroordeeld is, omdat hij verschillende moorden heeft gepleegd. In het boek legt hij zijn bekentenis af. Althans, hij vertelt zijn versie. Hoe zou de werkelijkheid zijn? Met wat voor persoon hebben we hier te maken. De bruut die veroordeeld is, of de zachte persoon die schrijft en hunkert naar liefde?
Je vindt in dit boek geen link met Galicië. Slechts eenmaal reist de hoofdpersoon naar A Coruña, de havenstad die hij vooral bezoekt om uit Spanje te kunnen ontsnappen (wat niet lukt). Lang blijft hij er ook niet. Hij keert snel weer terug naar zijn huisje aan de weg in Almendralejo vanwege heimwee, oftewel: “morriña, zoals ze het in A Coruña noemen”
De bijenkorf (La Colmena, 1955)
Het bekendste boek van Cela. Dit boek publiceerde hij in Buenos Aires, want de censuur van Franco stond niet toe dat de roman in Spanje werd gepubliceerd. De reden van de boycot was toespeling op sex en homosexualiteit in de gevangenissen. Nou, dat lijkt me nogal zwaar geoordeeld, maar zo ging dat in die tijd blijkbaar.
La colmena is een indrukwekkend boek. Geen wonder het zoveel indruk maakt. Het boek bestrijkt slechts 2 dagen, maar er passeren meer dan 200 personages de revue. Het boek is een aaneenschakelingen van dialogen. Het speelt in Madrid en geeft een heel fraai beeld van het naoorlogse leven in de hoofdstad.
Dit is een boek dat je niet aan één stuk leest, maar bij beetjes. Iedere keer dat je het oppakt lees je een ander verhaal. Zonder goed te weten waar je bent en hoe laat het is. Je verliest tijd en plaats, een kenmerk van goede literatuur. Hoe zou Cela dit boek geschreven hebben? Ook vast niet aan één stuk, of het moet een delirium zijn geweest.
Wat je mee krijgt in de vele scenarios is de tijdgeest. De relatie tussen mannen en vrouwen. Vrouwen worden hoffelijk, danwel onderdanig behandeld.
De verhouding tussen arm en rijk. Het leven speelt zich veel af in cafe’s waar sigarettenjongens zijn die mensen met meer geld moeten dienen.
Het leven in cafés is natuurlijk niet typisch voor naoorlogs Madrid, maar typisch voor Spanje. Zo gaat het leven daar nog steeds.
Dit boek zou vandaag opnieuw geschreven kunnen worden. Een interessant gedachte experiment. Hoe zou het boek dan verlopen, welke gesprekken vinden er nu plaats in de vele Spaanse bars?
Mazurka voor twee doden (Mazurca para dos muertos, 1983)
Later in zijn leven gaan de gedachtes en verhalen van Cela vaker terug naar Galicië. Mazurka voor twee doden speelt zich zelfs af in Galicië. Het verhaal speelt zich veelal af in de bosrijke binnenlanden bij Ourense. We lezen over typische Galicische cultuur als de Rapa das Bestas en koffielikeur maken.
Dit boek is net als de bijenkorf een aaneenschakeling van anekdotes, maar veel platter en meer vulgair.
Soms lijkt het wel onnavolgbare kroegpraat. Het hele boek bestaat uit één lang verhaal, zonder hoofdstukken en geen enkele witregel.
Waar gaat het over? Ook dat is soms onnavolgbaar. Personages en bijnamen wisselen elkaar af. Als dronkemanspraat; sterke verhalen met veel schunnigheden en anekdotes die meermalen terugkomen en waar stiekem toch een kern van waarheid in zit.
Volgens literatuurstudie – te lezen in het nawoord – wordt er in de roman zeer veel verteld. Over de tijd waarin het boek zich afspeelt, vlak voor en tijdens de Spaanse burgeroorlog. Over de plaats Galicië met zijn rol voor familiebanden, liefde voor hekserij en eeuwige regen.
Ik haalde alle inhoudelijke achtergronden er niet uit en werd volledig dolgedraaid door alle anekdotes die elkaar in rap tempo afwisselden. Op het oog plat en vulgair, maar blijkbaar met diepere betekenis. Dit boek bedacht krijgen is geniaal, het begrijpen ook.
Toch is er een rode draad. Bekijk de omslag en je ziet het. De mazurka die gespeeld wordt (of niet) door de blinde accordeonist, veel seks en vrijpostige vrouwen en twee doden. Plat en vulgair afgewisseld met fraaie en dichterlijke zinnen en soms enkele inhoudelijke uitstapjes in het Galicische land.
Door het ontbreken van witregels vlieg je van de ene anekdote naar de andere. Want dat zijn het, anekdotes over en van gallegos, veelal in combinatie met schunnigheden. Kroegpraat, of typische cafeverhalen. Dezelfde grappen die vaker terugkomen en op onverwachte momenten, zoals
‘Tepels als kastanjes’ en ‘stukje varkenshuid op hoofd’. Hoe krijg je het bedacht. Geniaal.
Reisverhaal Galicia (1990)
In zijn carriere publiceert Cela ook enkele reisverhalen. De laatste hiervan stamt uit 1990, een jaar na zijn nobelprijs, en gaat over zijn geboortegrond Galicië.
Dit boek (verhaal, reisgids?) heb ik echter nergens kunnen vinden, niet in het Nederlands, Engels of Spaans. Ook niet in Gallego, daar schreeft Camilo José Cela niet in.
Gelukkig zijn er in Nederland nog genoeg boeken van Cela te vinden.
> Bekijk Camilo Jose Cela op Bol.com